اثر متقابل شوری، نیتروژن و بور بر رشد نهالهای زیتون در محیط کشت پرلیت

از نظر اقلیمی بخش عمده مساحت کشور ایران در منطقه آب و هوایی خشک و نیمه خشک واقع شده است. در این مناطق منابع آب و خاک از کیفیت مطلوبی برخوردار نبوده و به درجات مختلف با شوری مواجه می باشند. شوری آب و خاک یکی از مهمترین عوامل محدود کننده رشد و نمو گیاهان می باشد. از طرفی رشد جمعیت ضرورت استفاده از منابع خاک و آب با کیفیت نه چندان مطلوب را در راستای تأمین نیازهای اولیه بشر تشدید نموده است. با توجه به اهمیت اقتصادی و ارزش غذایی گیاه زیتون (olea europea ) و تحمل بالای این گیاه به خشکی و مقاومت نسبی آن به شوری، کشت این گیاه بسیار مفید در سالهای اخیر بخصوص در مناطق خشک و نیمه خشک کشورمان در حال توسعه بوده است. بنابراین انجام تحقیقات در رابطه با تنش های مختلف محیطی در مناطق خشک و نیمه خشک به منظور دستیابی به راه حل های مناسب برای رسیدن به رشد و عملکرد مطلوب گیاهان در این مناطق امری ضروریست. همچنین با توجه به اهمیت بررسی اثرات متقابل شوری و تغذی? گیاه به منظور تولید بهین? گیاه در خاک های شور این تحقیق به بررسی اثر متقابل سه فاکتور شوری، ازت و بور بر برخی از شاخص های رشد و عناصر معدنی موجود در برگ دو رقم زیتون ( روغنی و کرونیکی) انجام شد. برای انجام این آزمایش نهالهای ریشه دار شده دو رقم مذکور از محیط خاک به گلدانهای حاوی مقدار مشخصی از پرلیت منتقل و با محلول غذایی مخصوص محیط هیدروپونیک آبیاری شدند. بعد از اطمینان از استقرار و سازگاری نهالها در محیط کشت جدید، تیمارهای آزمایشی که شامل سه سطح شوری (4 ، 8 و 12 دسی زیمنس بر متر)، سه سطح ازت (100، 200 و 300 میلی گرم در لیتر) و سه سطح بور (5/0 ، 1 و 2 میلی گرم در لیتر) بودند بر روی نهالهای ارقام مذکور به مدت پنج ماه اعمال شدند. این تحقیق بصورت یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار بر روی ارقام ذکر شده زیتون در گلخانه اجرا شد. پس از گذشت حدود 5 ماه از اعمال تیمارها به نهالها برداشت انجام شد. وزن خشک اندام هوایی بعد از اعمال تیمار (مجموع وزن خشک برگها و ساقه بعد از اعمال تیمار)، وزن خشک ریشه ها، سطح برگ، سرعت فتوسنتز (قبل از برداشت و در مرحل? اعمال تیمارها) و غلظت عناصر در برگها اندازه گیری شد. نتایج جدول تجزیه واریانس حاکی از این بود که بین ارقام مورد بررسی از نظر وزن خشک اندام هوایی، وزن خشک ریشه، شاخص سطح برگ، سرعت فتوسنتز، غلظت سدیم، نسبت پتاسیم به سدیم، غلظت بور، غلظت منگنز و غلظت مس اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1% وجود داشت. در بین سطوح مختلف ازت نیز از لحاظ وزن خشک اندام هوایی و وزن خشک ریشه، سطح برگ، غلظت پتاسیم، نسبت پتاسیم به سدیم، غلظت ازت، غلظت منگنز و غلظت آهن در سطح احتمال 1% دارای اختلاف معنی دار بوده ولی از نظر صفات غلظت روی، غلظت مس و سرعت فتوسنتز اختلاف معنی داری وجود نداشت و از نظر غلظت سدیم نیز اختلاف 5% معنی دار بدست آمد. در مقایسه دو رقم از نظر شاخص های رشد رقم کرونیکی در مقایسه با رقم روغنی از وزن خشک بخش هوایی، وزن خشک ریشه و سطح برگ بیشتری برخوریار بود. در بررسی اثر متقابل رقم و ازت، به غیر از صفات غلظت روی و مس در سایر صفات مورد بررسی اختلاف معنی دار شد که نشان دهنده وجود اثر متقابل بین سطوح مختلف ازت و ارقام مورد بررسی از نظر این صفات می باشد. که مفهوم آن این است که ارقام مورد بررسی در سطوح مختلف ازت از لحاظ صفات معنی دار شده واکنش های متفاوتی را از خود بروز داده اند. براساس مقایسه میانگین در هر دو رقم روغنی و کرونیکی با افزایش غلظت ازت بر غلظت پتاسیم در گیاه افزوده گردیده است به طوریکه از 100 میلی گرم در لیتر ازت تا 200 میلی گرم در لیتر ازت این افزایش برای هر دو رقم تقریباً یکسان صورت گرفته ولی ازسطح 200 تا 300 میلی گرم در لیتر این افزایش پتاسیم برای رقم کرونیکی دوباره ادامه یافته ولی در رقم روغنی به مقدار نسبتاً کمی کاهش یافت. لذا با توجه به نتایج فوق مشخص می گردد که استفاده از ازت تحت شرایط شور یکی از عوارض شوری که کاهش یون پتاسیم در اندامهای گیاه است را بهبود می بخشد. در این طرح، افزایش پتاسیم در برگ با افزایش ازت تحت شرایط شوری برای رقم کرونیکی چشمگیر بوده است. همچنین در ارقام مورد بررسی با افزایش سطوح ازت از غلظت سدیم جذبی کاسته شد بطوریکه این کاهش برای رقم روغنی از سطح ازت 100 تا 300 میلی گرم در لیتر ازت بطور مداوم ادامه داشته ولی برای رقم کرونیکی این کاهش جذب تا سطح 200 میلی گرم در لیتر ازت بوده و از 200 تا 300 میلی گرم در لیتر ازت این کاهش تقریبا متوقف و در یک سطح باقی مانده است. رقم کرونیکی در شرایط 5/0 میلی گرم در لیتر بور دارای بالاترین سطح برگ و رقم روغنی در شرایط 2 میلی گرم در لیتر بور کمترین سطح برگ را دارا بوده است. بیشترین نسبت پتاسیم به سدیم مربوط به ترکیب تیماری 2 میلی گرم در لیتر بور و 4 دسی زیمنس بر متر شوری و کمترین این نسبت در شرایط 5/0 میلی گرم در لیتر بور و 12 دسی زیمنس بر متر شوری می باشد. میزان سرعت فتوسنتز در رقم روغنی با افزایش سطح ازت از 100 به 200 میلی گرم در لیتر افزایش یافته ولی با افزایش سطح ازت به سطح 300 میلی گرم در لیتر از سرعت فتوسنتز کاسته شده است. در حالت کلی با افزایش سطح شوری شاخص های رشد با کاهش چشمگیر روبرو گردیده است؛ با افزایش سطح ازت بر مقدار شاخص سطح برگ و وزن خشک اندام هوایی افزوده شده و افزایش سطح بور به علت ایجاد مسمومیت گیاهی موجب کاهش صفات فیزیولوژیک گیاهی گردیده است.